रोमाण्टिसिज्मको नयाँ अध्याय

नेकपा माओवादी एक वेला रहस्य थियो, रहस्यमय थियो । उस्का शव्दभण्डारमा क्रान्ति, मुक्ति, ध्वंश, छलाङ्ग, दुश्मन, वंकर आक्रमण, प्रत्याक्रमण जस्ता शव्दालंकारले भरिभराउ थिए । अहिले त्यसो छैन । आक्कल झुक्कल आफ्नो इन्फेरियारिटी लुकाउन प्रदर्शन गर्ने गरिएको सुपेरियारिटीलाई (जस्तो कि उनिहरुले एकतावार्ताका सन्दर्भमा जनयुद्ध शव्दलाई लिएर प्रदर्शन गरे) एकापट्टी राख्ने हो भने समग्रमा भने उनिहरु निरास छन्, हतास छन् । न विगत प्रति गर्व छ न भविष्यको विश्वास । ट्रिक र खेलखण्डले नै सत्तासिन वनाउदो रहेछ त विगतमा त्यत्रो दुःख किन ? यो प्रश्न माओवादीका मध्यम स्तरका नेता कार्यकर्ताहरुको हो भने विगतमा त्यत्रो वलिदानी किन ? यो दोस्रो प्रश्न आम कार्यकर्ताको हो । यहाँ माओवादी भन्नाले अहिलेको माओवादी केन्द्रको मात्र कुरा छैन । त्यस वटवृक्षका सवै हाँगाविँगाको कुरा हो ।

तत्कालिन संघर्षका दुईपाटा थिए । एउटा गरीवीवाट मुक्ति पाउन, अर्काे सम्मान पाउन । एउटा क्रान्तिकारी समर्पण, अर्काे दाउपेच । एउटा सामाजिक परिवर्तनको लालसा, अर्काे तख्ता पलट । एउटा इमान्दार कार्यकर्ताहरुको लडाई, अर्काे चलाक नेताहरुको वठ्याई । यस्ता दुईपाटा अनेक थिए । तर त्यो व्ल्याक एण्ड ह्वाईटमा थिएन । विचमा कतै ग्रे लाईन थियो र त्यो ग्रेलाईन सक्रिय र चालक थियो । त्यो ग्रे लाईन पनि नेतृत्वमा सत्ता प्राप्ति पछिको कल्पनाले जन्माएको थियो जसले उसलाई नाफा घाटाको हिसाव गर्न प्रेरित गर्यो । जसले अन्नतः संघर्षलाई छलछामको वाटो हुँदै सम्झौताको आँगनमा पछार्न प्रेरित गर्यो । अर्काे तर्फ कार्यकर्तामा भने क्रान्तिकारी कल्पनाले जन्माएको थियो जसले उसलाई संघर्षमा अन्ध भएर लाग्न अभिप्रेरित गरेको थियो । ‘विजय वा मृत्यु’ को रोमाञ्चकारी फेण्टासी । अझ यसलाई रोमाण्टिसिज्म भन्दा ठिक पर्ला । हो त्यो ग्रे लाईन थियो रोमाण्टिसिज्म ।

रोमाण्टिसिज्मले युद्धको त्रासदी प्रति सचेत गराउदैन । यस अघि विश्वभरी लडिएका संघर्षका गाथा, विजयी युद्धहरु, लडाकाहरुका नायकत्व, गीत–साहित्य जनित सम्वेग, वाजाका जोशिला धुनहरु, नेताका कासनहरु, सहयोद्धाका प्रेरणाहरु, वदलकाका भावनाहरु जस्ले सालोडोलोमा उस्को क्रान्तिकारी रोमाण्टिसिज्मको निर्माण गरेको हुन्छ, थियो । जव युद्धको त्रासद देखियो कैयौं लडाकाहरु विचैमा युद्ध छोडेर भागे । कति सम्झौता पछिको वर्तमान देखेर पछुतोमा परे । नेतृत्व सत्ता कव्जा गर्न नसकेर सम्झौतामा टुंगिनु परेकोमा निरास छ । सरकारमा पुग्दा त झन उस्को हिजोको फेण्टासी चकनाचुर भएको छ । जसले उसलाई डिप्रेसनमा लगेको छ । उस्का कामहरु भविष्यले होईन विगतले प्रभावित छन् । कार्यकर्ता एकान्तमा सोच्ने गर्छ, के यसैका लागि लडियो त लडाई ? वेला वेलामा विगत प्रति गर्व गर्छ, आफुले लडेका लडाईहरु, दुस्मनलाई मात दिईएका दृष्यहरु उस्को सरिर जिरिङ्ग हुन्छ । जोसिन्छ । भविष्य प्रति आशावादी हुदै उ थप संघर्षमा लाग्ने प्रण गर्छ । अनि एकैछिनमा जव उ छाति नापेर गरिएको योग्य र अयोग्यको अपमानजनक विभाजन, केहि लाख पैशामा किनिएको उस्को समाजवादी सपना, नेताहरुको सत्तालिप्सा र नवधनाढ्य वर्गमा रुपान्तरण आदि सम्झन्छ उस्को उत्साहमा चिसो पानी पोखिन्छ, उ थलिन्छ । युद्धकालको व्ल्याक एण्ड ह्वाईट प्रष्ट देखिन्छ, ग्रेलाईन र त्यसको प्रभाव भने खोज्नुपर्छ । कारण नहेरी परिणाम मात्र हेर्दा गलत निश्कर्षमा पुगिन्छ ।

रामाण्टिसिज्मले सचेत प्रयत्नमा धमिराको काम गर्छ । यसले नचाहिने वेलामा जसरी दुस्साहसवादलाई प्रश्रय दिन्छ त्यसरी नै नचाहिने वेला मै निराशावादलाई प्रश्रय दिन्छ । तत्कालिन संघर्षमा सामेलहरुको वर्तमान अवस्था त्यहि हो । चाहे प्रचण्ड, किरण, वावुराम वा विप्लव हुन् चाहे गुमनाम वाँचिरहेका हजारौं कार्यकर्ता हुन् । उनिहरुलाई विगतले लखेट्दैछ, झस्काउदै छ । नेता हुन् या कार्यकर्ता उनिहरुका अभिव्यक्तिहरुका एउटा झल्लाहट, अनौठो पिडा, वित्तिष्णा र पछुतो देखिदैछ । इतिहासको आवस्यकताले लडिएको भनिएको संघर्षको गाथा पछुतोले भरिएको भयो भने त्यो संघर्ष सचेत प्रयत्न थिएन भन्ने नै वुझ्नु पर्दछ । उनिहरु हिजोको रोमाण्टिसिज्मले पारेको घाउ समाजवादको अर्काे रोमाण्टिसिज्मको लेपले भर्ने प्रयत्नमा छन् ।

रमाईलो चाँही के भईरहेको छ भने रोमाण्टिसिज्मको यस नयाँ अध्यायमा उनिहरुले नेकपा एमालेलाई पनि घसिटिरहेका छन् । एमाले पनि त्यस जुत्तामा खुट्टा ताछेरै भएपनि छिर्न छिराउन तम्तयार छ । किन ? यो अर्काे रहस्य छ । रहस्यमय छ । संसार भरीका सवै संघर्ष, क्रान्ति, युद्धहरु स्वार्थहरुको एकत्रिकरणवाट सुरु हुन्छन्, भएका हुन् र स्वार्थको विकिर्णता संगै समाप्त हुन्छन्, भएका हुन् । स्वार्थ कहिले व्यक्तिगत हुन्छ कहिले समुहगत हुन्छ । कहिले व्यक्तिगत र समुहगत संगै पनि हुन्छ । ति स्वार्थहरुको सम्वोधनका लागि, प्राप्तिका लागि गरिने सचेत प्रयत्नहरु सफलतामा टुंगिन्छन् । असफल भए पनि कम हानिकारक, कम दुखदायी हुन्छन् । प्रयत्न असचेत हो भने, केवल रोमाण्टिसिज्म प्रेरित हो भने स्वार्थहरु फेरी एक पटक एकत्रिकरण त होलान, अर्काे विकीर्णता सम्मका लागि । अहिले फेरी त्यस्तै दृष्य देखिदै छ । रोमाण्टिसिज्मको अघिल्लो अध्यायको परिणतिवाट पाठ नसिकिकनै सुरुहुन लागेको नयाँ अध्यायको परिणती अधिकांश हिन्दी सिनेमाका जस्तै प्रेडिक्टेवल छ ।