जवज, वरमुडा त्रिसंकु र समाजवाद तर्फको यात्रा

“सामाजवाद समाप्त भयो र अव यसको भविष्य छैन ।” एक पटक नवउदारवादीहरुको यो गोयवलियन सुगारटाई सुन्दा सुन्दा दिक्कै लाग्थ्यो । विषर्जनवादीहरुको हातखुट्टा गलाउन यो एउटै नारा प्रसस्त ठहरियो त्यो वेला । संसार भर हसिया हथौडाका झण्डा झुके, च्यातिए, मिल्काइए । रगतको रातो रंग हरियो हुदै गयो । १९८० को दशकको अन्तिम र १९९० को सुरुवात तिर समाजवादका नाममा वचेखुचेका राज्यहरु एक पछि अर्काे गर्दै विघटनको अवस्थामा पुगे । चाहे गृहयुद्धको माध्यमवाट चाहे आपसि सम्भौता वाट । विसाल सोभियत संघ छिन्नभिन्न भयो । पुर्वि युरोप, दक्षिण अमेरीका, एसिया कतै अछुतो रहेन । विभाजन र विघटन नै समाजवादको नियति हो जस्तै लाग्ने गरि चिच्याउथे सवै । क्युवा र उत्तर कोरियाको सासनलाई समाजवादी मानिरहने हो भने र चीन र भियतनामलाई एकातिर राख्ने हो भने वाहेक समाजवाद त के दुनियामा समाजवादीहरु पनि खोज्नु पर्ने अवस्था आउदै थियो । प्रजातन्त्रलाई पुजिवादको कित्तामा वलगरि धकेलेका र आफुलाई प्रजातन्त्रवादी भन्न नरुचाउने मुर्ख “समाजवादी ” हरुको मुर्खताको सिकार भयो समाजवाद । राज्य स्तरमा मात्र होईन समाजवादी पार्टीहरु, युनियनहरु, आन्दोलनहरु सवका सव नाम फेर्ने, झण्डा फेर्ने, नारा फेर्ने जस्ता दौडमा लागे । नेपाल किन अछुतो रहन्थ्यो । समाजवादको मृत्युको नारा घन्काउने पाखण्डिहरु र त्यस्ता पाखण्डवाट विचलित हुने र समाजवादको मृत्युमा शोक गर्ने देखि घर सर्नेहरु सम्म यहा पनि देखापरे ।
अर्काे तिर केहि परम्परावादी समाजवादीहरु जसले परिवेशमा आएको यति ठुलो उथलपुथललाई केहि नभएको झैं गरि जडशुत्रको रटान छोडेनन् । प्रभु आउनुहुन्छ र वचाउनुहुन्छ भनि किनारा तिर नआउने मुर्ख भक्तको डुवाई झै यी अर्थाेडक्स समाजवादीहरु आप्mनै धुनमा मस्त रहे । परिस्थिति विग्रेर हातवाट जादैछ फेरि कहिल्यै हातमा नआउने गरि भन्ने सम्झनै सकेनन् ।

यस्तो विसम र असजिलो अवस्थामा नेकपा एमालेले जनताको वहुदलिय जनवाद जस्तो उन्नत र समय सापेक्ष कार्यक्रम प्रदान गर्यो । विचार भुत्ते नभैसकेको र सार्थक वहसहरु जिउदै रहेको वेला भएर होला समाजवाद सम्म पुग्ने वाटोको यो संस्करण दिन सकेको एमाले ले । यस्तो कार्यक्रम जसले वदलिदो विश्व परिवेशलाई सहि ढंगले पक्रन खोजेको थियो । पक्रन खोजेको भन्छु म । पक्रेको थियो भन्दिन । परिस्थितिजन्य कैयौं अस्पष्टता वाकि नै थिए । दुर्भाग्यवस का. मदन भण्डारी रहनुभएन । एउटा अध्याय समाप्ती संगै एउटा सम्भावना पनि समाप्त भयो । मान्छे मदन भण्डारीको मुत्युमा शोक मनाईयो तर सिंगै विचारको चिन्ता छुट्दै गयो । ध्यान जति अन्तै गयो विचारलाई परिपक्व गराउने तर्फ भन्दा पनि । १९९० को आधि हुरी संग पौठाजोरी खेलेर ठिंग उभिएको जवज वरमुडा त्रिसंकुको सिकार भै रहेको छ । समाजवाद तर्फको यात्राको प्रस्थान विन्दु जवज आफै रनभुल्ल छ चक्रव्युहमा । इतिहासको यो भन्दो तितो र भद्दा ठट्टा के हुन सक्छ हामि समाजवादी हौं भन्न रुचाउनेहरु संग । आज जवजको उन्नयन, अनुसंधान र विश्लेषण अनि संस्लेषणमा कोहि लाग्दैन वरु त्यसको लिगेसी दावि गर्नमा नै सवको हानथाप छ । समाजवादी भविष्य प्रति आशावान लाखौं करोडौं श्रमजीविहरुको आखामा रित्तोपना छाएको छ । तर अझै आशा गर्न छोडेको छैन त्यस वर्गले जसको लागी साच्चै गुमाउनको लागि केहि छैन र पाउनको लागी सारा संसार । विष्फरित आखाहरुले एकटक सुदुर क्षितिज तिर टोल्हाएको छ यो वर्ग । पाउने भन्दा गुमाउनु पर्ने वढी भैसकेकाहरुका लागी र पाउनु पनि नपर्ने गमाउनु पनि नपर्नेहरुका लागि समाजवादको के स्वाद ।

पाचौ महाधिवेशन पछि २० वर्ष वित्न थालि सक्यो । यस विच हामि कैयौं पटक लड्यौ, उठ्यौं र अघि वढ्यौं । हरेक पटकको लडाईले एउटा नया पाठ दिएको थियो हामिलाई तर हामिले ढोकैमा आएका सम्भावनाहरुलाई हात पार्न सकेनौं । अहंकारका कैयौं ढकनीहरुले हाम्रो आखा र विवेक दुवैलाई छोपिदियो । त्यो क्रम रोकिएको छैन वरु द्रुत गतिमा जारी छ ।

उता अर्काे तिर समाप्त भएको हौवा फिजाईएको समाजवाद धुलो टक्टक्याउदै उठ्दैछ जनताको सहारामा विश्वव्यापि रुपमा । क्युवा, उत्तर कोरीया, भियतनाम आदी लाई परंपरागत भन्न नछोडे पनि भेनेजुएला, व्राजिल, एल साल्भाडोर लगाएत दक्षिण अमेरीकामा त त्यसको प्रमाण देखिन थालेको धेरै भईसक्यो । लिथवानिया, हंगेरी, पोल्याण्ड, स्लोभाकिया, स्लोभानीया, वुल्गारीया एक पछि अर्काे गरि पुर्व कम्युनिष्टहरु नै जितिरहेको दृष्य पुजिवादीहरुले पचाउनै सकेका छैनन् । वितेको मार्चमा मात्रै इस्टोनीयामा के भयो ? पुजिवादी सुधारको रंगिन दुनिया खडा गरेर जनताको मुक्ति चाहनामा विर्काे लगाउन सकिन्छ कि भनेर लोभिएकाहरु गत मार्चमा इस्टोनीयामा सम्पन्न निर्वाचनमा वामपन्थीहरुको विजय देखेर आश्चर्य चकित छन् । उनिहरु लाई लाग्दै छ कि केवल १५ वर्ष भित्रै महगीं वार्षिक २० प्रतिसतले कम गर्न सफल र आर्थिक वृद्धिदर वार्षिक ५ प्रतिसतले वढीरहेको इस्टोनियाका जनताहरु के मुर्ख हुन जसले त्यस प्रकारका सुधारको पक्षधरहरु लाई हटाएर पुर्व कम्युनिष्टहरुलाई सत्तामा लिएर आए ? सिंगो पुजिवादी समाजको निन्द्रा समाप्त गर्ने गरि वामपन्थीहरु सरकारमा आए । पुजिवादी सुधारको वेढंगी नाटकको पर्दाफास गर्दै इस्टोनियाली जनताले अचम्मको निर्णय गरे । मरे भनि फालीएका जुरु जुरु उठ्न थाले । समाजवाद ढलेर समाप्तै भएका भनिएका मुलुकहरु मै समाजवादीहरु चिहानवाट फर्कन थाले । पुर्वि युरोप जसले समाजवाद मरीसकेको पहिलो नारा लगायो त्यहि पुर्वि युरोपले त आज कम्तिमा त्यहि भन्छ ।

यो सव त्यसै भइरहेको छैन । समाजवाद प्रतिको विश्वास नखलवलिएकाहरुको लगनको परिणाम हो यो । यो टीकाई र फर्काई क्रान्तिको परंपरावादी भ्रमवाट मुक्तहुन सकेकाहरुको सुझवुझको परिणाम हो । क्रान्तिलाई हिंसाको पर्याय देख्ने, वन्दुकको नाललाई क्रान्तिको स्रोत देख्ने, माक्र्सवादको सिर्जनात्मकतालाई समाप्तपारेर जढशुत्र वनाउन खोज्ने र विविधतालार्य वैमनस्यता देख्ने मुर्खता वाटको मुक्तिको परिणाम हो यो सव । र यो सव आज भन्दा २० औं वर्ष पहिले विश्वलाई प्रदान गर्यो नेकपा एमाले ले जनताको वहुदलीय जनवादको रुपमा । समाजवाद सम्मको यात्राकालागि प्रदत्त यत्रो उपहारको उपहास हुदैछ र समाजवाद तर्फको यात्रा वरमुडा त्रिशंकुमा रनभुल्ल छ । आज सच्चा समाजवादीहरु, क्रन्तिकारी कम्यूनिष्टहरुको काधमा यो जिम्मेवारी आएको छ कि उनिहरु जनताको वहुदलीय जनवादलाई यो त्रिशंकु वाट निकालुन र समाजवाद तर्फको, गन्तव्य तर्फको यात्रामा अघि वढुन् । विश्व इतिहासले फेरी एक पटक यो जिम्मा हाम्रो काधमा दिएको छ ।


विम्व साप्ताहिक, डोटी
नोवेम्वर १०, २०१०